Ladies and Gentlemen,
I am delighted to have this chance of joining you, albeit very briefly at the end of visit here to Prizren and indeed to Kosovo. So often I spend my life arriving at conferences like this, trying very hard to find out where on earth you’ve been during the time I haven’t been in attendance. So you must forgive me for not knowing exactly what you’ve covered during your meeting today. But I was so pleased to find the Head of Europa Nostra here because we met a few weeks ago in England when to my amazement, I was given this very grand award by Europa Nostra.
One of my great passions for so long has been heritage-led regeneration. When I first came to this country in 1999, it was at the height of all the appalling difficulties and horrors that this poor country had to endure. I seem also to have found myself visiting so many different parts of the world which have suffered untold destruction, violence and unnecessary cruelty. Let alone the deliberate destruction of each communities treasures. Their most sacred and historic relics. All the things that actually help to define entire communities, to give them that sense of belonging and meaning, which as human beings, we all need so deeply. Without roots and without that sense of meaning and belonging, we are lost. We don’t know where to begin, we don’t know how to interpret the world around us without our history.
At the same time, as I said the other day in Belgrade, we cannot allow ourselves to become prisoners of that history. We have to make sure we own it and we are not overwhelmed by it.I have spent a lot of my time trying to find ways of bringing back to life those things which are being destroyed or abandoned and I have discovered personally, through experience, that heritage-led regeneration is enormously effective. It can resuscitate economic activity. It can help to revive aspiration in areas where there is enormous deprivation and lack of hope. For instance, in a former coal mining area in South West Scotland, where I’ve been doing an awful lot of this. Gradually we see a difference in an area where people are three generations unemployed. Bit by bit you can start to rebuild skills, self-confidence and self-esteem. We forget often that it’s self-esteem and self-confidence, which is the thing which disappears so easily and rapidly. To rebuild that is actually a crucial foundation.I was so glad to have this opportunity today to around and visit the mosque, the Orthodox cathedral and the Roman Catholic Cathedral and to hear their stories. And again, what I’ve heard today, here and in Pristina in many ways has broken my heart.
I listened this morning to some of the families who has lost their loved ones -missing persons. I know there are so many still in this country. They asked me if I could help, I wish I could do more. It seems to me there is so much unnecessary death and destruction around the world. We see it all the time now in the Middle-East. It is utterly heart-breaking. It is utterly pointless. Yet now we have an ideal opportunity to rebuild bridges. We have to ensure that this time they remain in place. I said the other evening in Belgrade, I feel I can understand just a little bit what people have gone through in an area like this, just a little bit. I remembered the assassination of my great uncle Lord Mountbatten, over 40 years ago. I remember at the time feeling intense anger as an immediate reaction but then I very quickly realised that revenge is not the thing. It is actually reconciliation and forgiveness. If there’s one thing we might be able to learn from this horror, it is that it is only through reconciliation and forgiveness that a new beginning can be made. I understand the appalling agonies, the dreadful experiences, the pain, but in order for countries which have been through such utter horror to recover, that has to be part of the building the new foundation. I pray that those courageous people that cross the bridge to the other side win the day in the end.
I spend a lot of my time visiting different ethnic and religious communities in the United Kingdom. I went to visit one remarkable centre called the St John’s Centre in a part of London called Southall. They’ve established a remarkable interfaith group amongst Muslims, Hindus, Sikhs and Christians. The group built up those personal relationships over a period of years so when London was hit by a series of riots a few years ago, they told me that all the Sikh community came out and stood in front of mosques and temples and prevented any of the rioting affecting those sacred places. It was a wonderful example of interfaith activity, understanding and solidarity. So I pray that as a result of meetings like this and all the marvellous work that’s being done by so many courageous people, Kosovo will have a really special future. I’m so proud my country, the United Kingdom, has been able to play a small part in the renewal of Kosovo. Thank you.
Zonja dhe zotërinj,
Kam kënaqësinë të jem me ju, edhe pse shumë shkurt në fund të vizitës këtu në Prizren dhe në të vërtetë në Kosovë. Shumë shpesh në jetën time ndodh që të arrijë nëpër konferenca sikur kjo, duke u përpjekur të kuptoj se ku keni qenë gjatë kohës sa nuk isha i pranishëm. Prandaj më falni sepse nuk e di saktësisht se çfarë keni diskutuar gjatë takimit tuaj sot. Por ishte kënaqësi ta gjejë shefin e Europa Nostra këtu, sepse u takuam disa javë më parë në Angli, kur për habinë time, më dhanë këtë çmim shumë të madh nga Europa Nostra.
Një nga pasionet e mia të mëdha për aq kohë ka qenë rigjenerimi i udhëhequr nga trashëgimia. Kur erdha në këtë vend për herë të parë në vitin 1999, vendi ishte në kulmin e të gjitha vështirësive të tmerrshme dhe tmerreve që ky vend i gjorë i kishte duruar.E kam vërejtur se kam vizituar kaq shumë pjesë të ndryshme të botës të cilat kanë pësuar shkatërrim të pamasë, dhunë dhe mizori të panevojshme. Lëre më shkatërrim të qëllimshëm të thesareve të çdo komuniteti. Reliktet e tyre më të shenjta dhe historike.Të gjitha gjërat që në fakt ndihmojnë në përcaktimin e komuniteteve të tëra, për t’ia dhënë ndjenjën e përkatësisë dhe të kuptimit, të cilat na duhen aq shumë si qenie njerëzore. Pa rrënjë dhe pa atë ndjenjën e kuptimit dhe përkatësisë, ne jemi të humbur. Nuk e dimë se ku të fillojmë, nuk e dimë si ta interpretojmë botën rreth nesh, pa historinë tonë. Në të njëjtën kohë, siç thashë para pak ditëve në Beograd, nuk mund t’ia lejojmë vetes që të bëhemi robër të asaj historie. Duhet të sigurohemi se jemi titullar të saj dhe të mos zhytemi plotësisht në të. Kam shpenzuar shumë kohë duke u përpjekur të gjejë mënyra për të sjellë përsëri në jetë gjërat që janë shkatërruar apo braktisur dhe kam zbuluar personalisht, nëpërmjet përvojës, se rigjenerimi i udhëhequr nga trashëgimia është jashtëzakonisht efektiv. Ai mund ta ringjallë aktivitetin ekonomik. Kjo mund ta ndihmojë ringjalljen e aspiratës në zonat ku ka privim dhe mungesë të shpresës. Për shembull, në një ish-zonë minerare të qymyrit në Skocinë jugperëndimore, ku kam qenë shumë thellë i përfshirë. Gradualisht shohim ndryshime në një zonë ku njerëzit janë të papunë për tre breza. Pak nga pak mund të filloni të rindërtoni aftësitë, vetëbesimin dhe vetërespektin. Harrojmë shpesh se vetërespekti dhe vetëbesimi zhduken lehtë dhe shpejtë.Rikthimi i tyre në fakt paraqet themelin kryesor. Jam shumë i kënaqur që pata këtë mundësi sot për ta vizituar xhaminë, katedralen ortodokse dhe katedralen katolike dhe t’i dëgjojë historitë e tyre.Dhe përsëri, ajo që unë dëgjova sot, këtu dhe në Prishtinë, në shumë mënyra ma copëtoi zemrën.
Dëgjova në mëngjes disa familje që kanë humbur të dashurit e tyre - personat e pagjetur. E di se ky vend ka shumë të tillë. Më pyetën nëse unë mund t’iu ndihmoja, do të doja të isha në gjendje të bëjë më shumë. Më duket se në gjithë botën ka aq shumë vdekje dhe shkatërrim të panevojshëm. Këtë e shohim gjatë gjithë kohës në Lindjen e Mesme.Ta copëton zemrën kryekëput. Është krejtësisht e pakuptimtë. Por tani kemi mundësinë ideale që t’i rindërtojmë urat.Vetëm se kësaj here duhet të sigurohemi se mbeten në vend. E pata thënë gjatë një mbrëmje në Beograd se mund ta kuptoj vetëm pak atë që njerëzit e kanë kaluar nëpër zona sikur kjo, vetëm pak. M’u kujtua vrasja e xhaxhait tim të madh Lordit Mountbatten, mbi 40 vite më parë. Më kujtohet në atë kohë ndjenja e zemërimit të thellë si reagim i menjëhershëm, por pastaj shumë shpejt e kuptova se hakmarrja nuk është gjë. Është në të vërtetë pajtimi dhe falja. Nëse ka një gjë që ne mund të mësojmë nga ky tmerr, është se është vetëm me anë të pajtimit dhe faljes mund të nisë fillimi i ri. E kuptoj agoninë e rëndë, përvojat e tmerrshme, dhimbjen, por me qëllim të rimëkëmbjes së vendeve të cilat kanë kaluar tmerrin e tillë, duhet të ndërtohet një themel i ri. Lutem që ata njerëz të guximshëm që kalojnë urën në anën tjetër të fitojnë në fund.
Kaloj shumë kohë duke vizituar komunitetet e ndryshme etnike dhe fetare në Mbretërinë e Bashkuar.Shkova për ta vizituar një qendër të njohur të quajtur Qendra e Shën Gjonit në një pjesë të Londrës të quajtur Southall. Ata e kanë krijuar një grup të mrekullueshëm ndërfetar në mesin e myslimanëve, hindusëve, sikëve dhe të krishterëve. Grupi ndërtoi këto marrëdhënie personale gjatë një periudhe prej vitesh, kur Londra u godit nga një seri trazirash disa vite më parë, ata më thanë se i gjithë komuniteti i sikëve doli dhe qëndroi përballë xhamive dhe tempujve dhe pengoi dëmtimin e atyre vendeve të shenjta nga trazirat. Ishte një shembull i mrekullueshëm i aktivitetit, mirëkuptimit dhe solidaritetit ndërfetar. Prandaj unë lutem që, si rezultat i takimeve si ky dhe përmes gjithë punës së mrekullueshme që po bëhet nga kaq shumë njerëz të guximshëm, Kosova do të ketë një të ardhme me të vërtetë të veçantë. Jam shumë krenar për vendin tim, Mbretëria e Bashkuar, që luajti një pjesë të vogël në rilindjen e Kosovës. Ju faleminderit.
Dame i gospodo,
Velika mi je čast što mi je pružena prilika da vam se pridružim, iako samo ukratko pri samom kraju posete ovde, gradu Prizrenu i celom Kosovu. Dakle, meni se često dešava u životu da se na ovaj način pridružujem konferencijama, pokušavajući veoma naporno da zaključim dokle ste zaboga stigli tokom vremena dok ja nisam učestvovao. Stoga molim vas za oproštaj pošto ne znam tačno šta ste pokrili tokom današnjeg sastanka. Ali, stvarno mi je bilo zadovoljstvo da vidim upravnicu Europa Nostra ovde jer sam se sreo sa njom pre nekoliko nedelja u Engleskoj, kada mi je na moje veliko iznenađenje, dodeljena glavna nagrada Europa Nostra.
Jedna od mojih najvećih strasti već dugo vremena je regeneracija koja se upravlja nasleđem. Kada sam prvi put došao u ovu zemlju, 1999. godine, bilo je pod bremenom svih onih užasnih poteškoća i užasa koje je ova nesrećna zemlja morala da podnese. Primećujem da posećujem toliko mnogo različitih delova sveta koji su doživeli neopisiva razaranja, nasilje i nepotrebnu okrutnost. Ostavljajući po strani namerno uništavanje bogatstava svake zajednice. Najsvetijih i istorijskih relikvija. Drugim rečima, sve one stvari koje pomažu definisanju celokupnih zajednica, koje im daju smisao pripadanja i značenja, koje su nam, kao ljudskim bićima, toliko puno potrebne. Bez korena i bez tog smisla značenja i pripadanja, mi smo izgubljeni. Ne znamo odakle da počnemo, ne znamo kako da protumačimo svet oko nas bez naše istorije. Istovremeno, kao što sam pre neki dan rekao u Beogradu, ne možemo dozvoliti sebi da postanemo zatočenici te istorije. Moramo se osigurati da je posedujemo i da nas ona ne preplavljuje. Dugo sam vremena prošao pokušavajući da pronađem načine za povraćaj u život svih onih stvari koje su uništene ili napuštene i lično sam zaključio, kroz iskustvo, da je regeneracija upravljana kroz nasleđe efektivna. Ona može oživeti privredne aktivnosti. Može pomoći u oživljavanju težnji u oblastima u kojima postoji ogromno siromaštvo i nedostaje nada. Naprimer, u bivšoj oblasti rudnika uglja u Južnom Velsu i Škotskoj, gde sam radio puno na ovim stvarima. Postepeno primećujemo razliku u oblastima u kojima su ljudi već tri generacije nezaposleni. Deo po deo, vi možete da počnete da obnavljate veštine, samopouzdanje i samopoštovanje. Često zaboravljamo da su samopouzdanje i samopoštovanje te stvari koje se veoma lako i brzo izgube. Izgradnja toga u suštini predstavlja osnovu. Drago mi je što sam danas bio u prilici da budem i posetim džamiju, pravoslavnu crkvu i rimokatoličku katedralu i saslušam njihove priče. I opet, ono što sam danas čuo, ovde i u Prištini mi je na mnoge načine slomilo srce.
Jutros sam saslušao neke od porodica koje su izgubile svoje najmilije – nestala lica. Znam da ih ima još puno u ovoj zemlji. Oni su me pitali da li im mogu pomoći, želeo bih da imam mogućnost da im više pomognem. Izgleda mi da ima toliko puno nepotrebnih smrti i uništenja širom sveta. Sada to primećujemo širom Bliskog Istoka. To potpuno slama srce. Potpuno je besciljno. Ipak, mi smo sada u idealnoj prilici da izgradimo mostove. Moramo obezbediti da ovoga puta ostanu na svojem mestu. Pre nekoliko večeri sam u Beogradu rekao, osećam da mogu razumeti samo delić onoga kroz šta su ljudi u oblasti kao što je ova prošli, samo delić. Setio sam se atentata na mojeg starijeg strica lorda Montbatena (Mountbatten), pre više od 40 godina. Sećam se da sam u tom trenutku kao prvu reakciju osećao neverovatan bes, ali veoma brzo sam shvatio da osveta nije odgovor. To je u stvari oproštaj i pomirenje. Ako postoji jedna stvar koju bi mogli naučiti iz ovog užasa, to je samo da se kroz pomirenje i oproštaj može napraviti novi početak. Razumem užasne agonije, strašna iskustva, bol, ali kako bi se zemlje koje su prošle kroz ovakve velike užase oporavile, ovo mora biti deo izgradnje novih temelja. Molim se da oni hrabri ljudi koji pređu taj most na drugu stranu pobede na kraju dana.
Dugo sam vremena proveo u posećivanju različitih etničkih i verskih zajednica u Ujedinjenom Kraljevstvu. Posetio sam jedan izuzetan centar, koji se zove Centar sv. Džona (St John’s Centre) u naselju Londona koje se zove Sauthal (Southall). Oni su uspostavili izvanrednu međuversku grupu među muslimanima, hindusima, sikima i hrišćanima. Grupa gradi te lične odnose dugo godina tako da kada je London pogođen nizom nemira pre nekoliko godina, oni su mi rekli da je zajednica sika izašla i stajala pred džamijama i hramovima kako bi sprečili da nemiri pogode ta sveta mesta. To je bio izuzetan primer međuverskih aktivnosti, razumevanja i solidarnosti. Tako da se molim da će kao rezultat sastanaka kao što je ovaj i svih veličanstvenih stvari koje mnogi hrabri ljudi rade, Kosovo imati stvarno specijalnu budućnost. Ponosim se što je moja zemlja, Ujedinjeno Kraljevstvo, bila u stanju da odigra malu ulogu u obnovi Kosova. Hvala vam.